Paplajahan Mabaos Bali Prasida Ngwangun Karakter Wangsa


Mabebaosan antuk basa Bali nénten pateh kadi mabaos basa Indonesia miwah basa asing, duaning basa Baliné maderbé anggah-ungguhing basa (tingkat-tingkatan bicara). Ri kala mabaos, krama Baliné pacang ngenahang angga pinaka sang sor (golongan bawah), nglinggihang sang kairing mabaos pinaka sang singgih (golongan atas). Sapasira ugi sedek mabebaosan basa Bali, kapatut ngasorang angga nganggén basa alus sor saha nyinggihang sang kairing mabaos utawi sang sané kabaosang nganggén basa alus singgih. Yéning anaké mabaos nganggén kruna pangentos titiangsaya’ macihna sampun ngasorang angga, raris nganggén kruna pangentos ratuanda’, makacihna nyinggihang sang kairing mabaos (lawan bicara), miwah nganggén kruna pangentos ida utawi danébeliau’, pinaka cihna nyinggihang sang sané kabaosang (orang yang dibicarakan).

Tatakrama mabaos Bali nginutin slogan “Bahasa menunjukkan Bangsa” utawi ‘basa nyinahang wangsa’. Jadmané sané prasida mabaos alus ring anaké tiosan, macihna ipun madué pangrasa nyinggihang (menghormati). Kayun mikukuhin rasa tresna lan subakti utawi “menghormati orang lain” wantah karakter sané dahat mabuat ring kahuripan maparajana. Baos Bali sané macihna nyinggihang (menghormat) pacang prasida ngetisin pikayunan sang sané kairing mabaos taler mawinan tis pikayunan sang sané mirengang baosé punika. Sang sané kasinggihang antuk basa alus singgih, marasa anggannyané kasinggihang, mawinan pacang metu rasa kapiangen, kapiolasan, miwah jagi ngwalesin antuk bebeosan sané taler becik/alus. 
   
Jadma Baliné sané mawangsa Jaba, maosang anaké tiosan sané turunan pragusti upaminipun, pacang milihin kruna-kruna alus singgih kanggén maosang kawéntenan, padruéan, utawi prilaksanan pragusti sané kabaosang. Upami:
1.      Gusti Ayu sampun marayunan? (Asi)
2.      Mbok Putu suba madaar? (Andap)

Lengkara (1) rumasuk lengkara alus singgih, kanggén nyinggihang dané Gusti Ayu, sané ring stratifikasi masyarakat Bali Tradisi kabaos sang singgih. Lengkara (2) wantah lengkara andap sané wirasannyané biasa, nénten nyinggihang riantuk kanggén maosang kahanan Luh Putu sané  maraga sang sor (wangsa jaba).Yadiastun asapunika, nénten ja saterusa sang maraga wangsa jaba pacang kakeninin basa andap. Yéning upaminé Luh Putu dados bupati kadi ring Tabanan, majanten pacang matiosan basa Baliné. Sapasira ugi parek ring ibu bupati, yéning mabasa Bali majanten pacang mabasa alus. 

Malarapan daging pikayunan ba duur prasida kabaosang, mungguing nilai-nilai tuntunan karakter wangsa tatas pisan prasida karesepang ring bebaosan mabasa Bali alus. Basa Bali alus inggih punika bebaosan mabasa Bali sané nganggén kruna-kruna basa alus, sané matetujon nyinggihang sang kairing mabaos utawi sang sané kawicarayang. Jadmané sané kakeninin kruna-kruna alus wantah sang sané madué linggih (status sosial) singgihan ring sang sané mabaos. Malarapan basa alus puniki kasujatiannyané parajana Baliné keni katuntun prilaksanannyané nyungkemi sang sané patut kasinggihang. Pinaka conto, mahasiswa, ri kala mabaos ring bapak/ibu dosen, murid ring bapak/ibu guru, wangsa jaba ring sang maraga brahmana, i krama banjar ring bapak kelian, patut mabaos nganggén basa alus. Dadosipun, malarapan mabasa Bali, krama Baliné sampun katuntun mangda wikan nyinggihang sang singgih. Upami:
01. Mahasiswa            : Ampura pak, bapak ring ring jero mangkin?
02. Dosen        : Tiang jumah.
03. Mahasiswa            : O kenten? Inggih, titiang jagi parek ka jero.
04. Dosen        : Nggih-nggih.

Conto bebeosan ba duur macihna wénten tuntunan karakter mautama pisan. Titiang (Nyoman Suwija) pinaka dosen, nénten ja maderbé manah féodal. Titiang nénten ja naenan ngedih ring mahasiswa mangdané umah titiangé kabaos jero. Nanging, jeg asapunika wantah sané karasayang patut antuk mahasiswané. Malih asiki, mahasiswané ngraosang “Titiang jagi parek ka jero”. Pilihan kruna parek antuk mahasiswané becik pisan, pinaka cihna ipun sampun uning ring tegak/linggihipuné sané patut nyinggihang dosennyané. Taler titiang (dosen) nénten ja jabah ring mahasiswa, duaning maderbé manah tresna asih, mawinan nyawis pitakén mahasiswané antuk lengkara “Tiang jumah” (lengkara alus madia), nénten “Iang jumah” (lengkara andap). Taler ring dialog (04), nganggén “Nggih-nggih (alus madia), nénten ja “Nah-nah” (andap).

Conto tiosan, upami wénten Ida Bagus Aji ring Karangasem sedek rauh ka kantor bupati, kacunduk ring Bapak I Wayan Geredeg (bupati). Asapunapi minab Ida Bagus Aji mabaos ring Pak Geredeg? Taler asapunapi minab basa Bali Pak Wayan Geredegé ring Ida Bagus Aji? Iriki pacang metu aplikasi tuntunan karakter. Duaning marasa ring angga manados krama (rakyat), Ida Bagus Aji pacang mabaos alus ring Bapak Wayan Geredeg, nyinggihang jabatan bupatiné. Asapunika taler Bapak Wayan Geredeg, riantuk marasa ring angga mawiwit saking wangsa jaba, dané pacang nganggén basa alus matur-atur ring Ida Bagus Aji, pinaka cihna nyinggihang turunan Brahmana.
Pinaka conto asapuniki.
01.  Ida Bagus Aji        : Ampura pak bupati, jagi wenten tunasang
                              titiang akidik.
02.  Pak Geredeg         : Inggih Ratu, indik napi manawi wénten?
03.  Ida Bagus Aji        : Yéning nunas wantuan pawangunan pura,
           Sapunapi tatacarané pak?
04.  Pak Geredeg         : Sapuniki ratu, Iratu langsung kémanten
           rauh ka bagian sosial, irika pacang wénten
           pegawén titiangé ngaturang tatacarané.

Yéning uratiang bebaosan ba duur, inggian Ida Bagus Aji miwah Bapak Wayan Geredeg, makakalih mabaos ngangén basa Bali alus. Ida Bagus Aji nyinggihang Pak Geredeg duaning pinaka prakanggé (bupati), Bapak bupati nyinggihang Ida Bagus Aji, duaning mawiwit saking turunan brahmana (triwangsa).

Malarapan bebeosan puniki prasida kacutetang mungguing materi paplajahan mabaos Bali sayuakti becik pisan anggén nuntun karakter wangsa, utaminipun indik nuntun kawagedan krama Baliné nyinggihang sang sané patut kasinggihang. Sang singgih taler kayun nresnain sang sor gumanti kahuripan santi, sukerta pacang sida kamolihang. Astungkara!

Popular Posts

Like us on Facebook

Flickr Images