Tuntunan Karakter Wangsa Ring Wiracrita “Bhagawan Domya”


1.  Purwaka
 Tuntunan karakter wangsa sampun karasayang merupa isu sané dahat mautama ring aab jagaté mangkin. Indiké puniki macihna ring kasusrusan pikayunan Kemendikbud RI sané duk warsa 2011 nyantenang tema panyangran Hardiknas, inggih punikaPendidikan Karakter adalah Pilar Kebangkitan Bangsamaweweh subtema “Raih Prestasi Junjung Tinggi Budi Pekerti”. Maiketan ring puniki, Presiden Soesilo Bambang Yudhoyono ngaptiang parajana Indonesiané midabdabin tema miwah subtema punika antuk ucapan “Kita ingin bangsa Indonesia memiliki generasi yang unggul pada peringatan satu abad proklamasi kemerdekaan Indonesia. Generasi unggul adalah generasi yang memiliki karakter yang memenuhi kualifikasi unggul” (Suwija, 2012:68).
Masaih ring pikayunan bapak presiden, Bapak Mohammad Nuh (Mendikbud RI) (2011:8-9) nyantenang mungguing kabangkitan wangsa nénten dados pasahang saking sektor pendidikan. Karakter suang-suang jadmané akéhan kawangun malarapan proses pendidikan. Duaning asapunika, kanggén ngwangun karakter unggul sané pradnyan (terdidik) lan sumakuta (bertanggung jawab), banget kaperihang pendidikan sané becik madué kualitas inggil.
Mohammad Nuh susrusa pisan nyobyahang tatacara lan pidabdab pendidikan ngwangun karakter wangsa. Kabaosang mungguing kultur sekolah patut kautamayang pawangannyané duaning sané mawasta karakter (kepribadian) punika nénten ja sida kawangun ring kelas, sakéwanten kaiusin antuk saluir tata interaksi. Wantah karakter inggil sané pacang prasida mawinan wangsané pacang bangkit masikian. Taler kabaosang, pendidikan druéné patut prasida mawali, ngwangun karakter asli (orisinil) pinaka wangsa pejuang, tangguh, cerdas, cinta tanah air, santun, dan penuh kasih sayang.
Pendidikan karakter tatan péndah kadi toyané membah, prasida kamolihang ring saluir ranah kahuripan. Duaning asapunika, Muhammad Nuh mapikayun, suang-suang guru, inggian guru rupaka (orang tua), guru pangajian (guru ring lembaga pendidikan formal), miwah guru wisesa (pemerintah) madué galah becik kanggén nyusupang tuntunan karakter ring para yowana wangsané. Duaning asapunika, aplikasi pendidikan karakter nénten merihang program khusus. Ring lembaga pendidikan formal, pendidikan karakter prasida kasusupang antuk suang-suang guru ring widang paplajahan sané kaemban.
Ring paplajahan basa Bali, pendidikan karakter katah pisan prasida kanggit ring pangajah-ajah widang susastra, inggian ring susastra Bali purwa (tradisi) miwah ring susastra Bali anyar (modern). Ring sasuratan puniki pacang kawedar silih sinunggil cerita sané karasayang madaging tuntunan karakter, inggih punika crita “Bhagawan Domya”.

2. Karakter Guru Domya
 Kaceritayang Ida Bhagawan Domya madué sisia tigang diri: Sang Arunika, Sang Utamaniu, miwah Sang Wéda. Pinaka dang guru jati, Bhagawan Domya sampun ngamargiang swagina manut katatwaning karakter guru. Yéning selehin manut cerita, Ida Bhagawan Domya madué karakter (cinta ilmu, kemandirian, berkeadilan, cinta kasih).
 Karakter cinta ilmu (oneng ring kaweruhan) prasida karasayang sajeroning swagina sané kalaksanayang inggih punika setata mapaica pangajah-ajah ring para sisiané mangda manados sisia utama sané wikan, waged, wagmi, miwah wicaksana. Ida ngajahin makatiga sisianidané mangda setata jemet malajahang angga. Sajaba punika, sasampun duur nénten pisan kadadosang ngedih wantuan ring anaké tiosan. Indiké puniki pinaka cihna nedunang karakter kemandirian. Indik karakter berkeadilan sané makanten ring Ida Bgahawan Domya, mantuk ring makatiga sisianidané, ida nénten pisan mabina-binayan. Sang Arunika, Sang Abimaniu, miwah Sang Wéda kapicain kaweruhan sané pateh, saha makasami kapintonin antuk swagina lan swadarma sané abot-abot. Ida nénten pisan alap anéh ring para sisianidané. Raris, indik karakter cinta kasih kasinahang ri kala para sisianidané mangguhin wicara utawi kaduhkitan. Ri kalaning Sang Arunika katibén blabar ageng sané mawinan telas tetanduran pantuné keni blabar, Sang Arunika ngentunang angga ring tukadé. Irika kawelasasihan Ida Bhagawan Domyané ring sisia, saha mapica panugrahan ring Sang Arunika. Asapunika taler ri kala Sang Utamaniu runtuh ring jurangé sasampun ida nénten nyingakin sangkaning panyingakanipadé buta kena getah madori, taler rauh kawelasan Ida Bhagawan Domya, nulungin Sang Utamaniu kantos waras kadimula, saha kaicenin waranugraha sidimantra sandingucap.
3. Karakter Sisia
  Indik karakter sané kasinahang antuk para sisiané, inggian (Sang Arunika, Sang Utamaniu, miwah Sang Wéda), wénten patpat, minakadi karakter: (1) bhakti ring guru (keimanan), (2) teleb malajahang angga (giat belajar), (3) prawira/kapurusan (pantang menyerah), miwah (4) sumakuta (tanggung jawab).
   Malarapan pangajah-ajah sané kapaica olih Bhagawan Domya  ring para sisianidané sampun mapuara becik. Sang Arunika, Sang Utamaniu, miwah Sang Wéda nganutin ajahan silakramaning manados sisia, nénten pisan purun tempal ring sapituduh guru. Baktin para sisiané ring guru nénten dados rered duaning sangkaning guru mawinan sisiané uning ring kaweruhan, madué kawagedan sané dados kanggén bekel ngruruh pangupajiwa. Puniki banget pisan katelebang olih Sang Arunika, Sang Utamaniu, miwah Sang Wéda pinaka sisia.
   Sangkaning bakti ring guru, sangkaning piteket-piteket saking guruné para sisiané madué karakter teleb malajahang angga (cinta ilmu), banget mapangapti mangda dados anak wikan. Sapasira ja sampun prasida numbuhang rasa mungguing pangweruhan punika agung kawigunanipun, majanten pacang susrusa malajahang angga, nincapang karakter cinta ilmu, setata badak ngamolihang kaweruhan, kapradnyanan, miwah kawagedan.
  Malarapan subakti ring guru, tinut ring sapituduh guru, ri kala kapaica swagina, minakadi Sang Arunika kanikain nandur pantun saha nénten dados ngedih wantuan ring anaké tiosan, sampun sida kalaksanayang. Taler Sang Utamaniu, jemet tur langgeng makérti ngangon lembu, ngiringang pituduh guru Domya. Saluir wicara utawi pakéwuh sané kapanggihin, sampun kalaksanayang manut pituduh guru. Taler Sang Wéda maraga lanang kanikain makarya ring pawaregan ngambil pakaryan anak istri, nénten pisan ida nulakang. Makasami kamargiang antuk daging manah subakti. Puniki pinaka ciri para sisiané sampun ngamanggehang karakter kapurusan (pantang menyerah).
  Karakter kapurusan (pantang menyerah), nénten makelid angan akidik ring swagina sané kapicayang saha madasar daging manah hening, bakti ring guru, mapuara metu karakter sumakuta (penuh rasa tanggung jawab). Sapuir titah sané kanikain antuk sang maraga guru, makasami kalaksanayang antuk sumakuta (tanggung jawab). Para sisiané jagi marasa pocol yéning nénten prasida nglaksanayang titah sang maraga guru antuk antar tur labdakarya. Punika mawinan pamuputnyané kaceritayang makasami ngamolihang panugrahan urip sukerta, sidimantra lan sandingucap.

Ajahan “Asta Brata” (Hindu) Makalarapan Nuntun Karakter Calon Pemimpin


          Sareng sami sampun ngrasayang mungguing aab jagaté mangki akéh pisan mapuara kahuripan sané becik, landuh, gemuh, raharja, sukerta, tatan kirangan pangan kinum. Sampun akéh pisan jadmané mangkin sané huripnyané sukerta, bagia, nénten kirangan artabrana. Bilih-bilih wénten sané prasida mupulang padruénan, kantos lintangan ring sané kabaos tegep. Puniki macihna ring wewangunan fisiké sané sayan luih, megah, méwah, kadi angganing suargaloka. Indik wewangunan kantoran, hotel, margi-margi ageng, bandara, villa, geria, puri, jero, pura-pura, mesjid, gereja,  miwah sané lianan, sampun taler sayan paripurna.
Ri kalaning nglanturang kahuripan sané sampun karasayang becik puniki, duaning urip ring jagaté nénten dados pasahang ring konsep rwabhinéda, majanten kantun akéh sané patut pikayunin. Yéning iketang ring tetujon pawangunan nasionalé sané ngulatiang kahuripan “Masyarakat bahagia dan sejahtera, adil dan makmur”, prasida karasayang kantun akéh kekiranganipun. Yadiastun sampun akéh kramané ngamolihang kasukertan, taler kantun akéh parajanané sané kabaos wénten ring sorin kanistan ‘di bawah garis kemiskinan’. Tegesipun, kantun akéh parajanané sané uripnyané méweh, minakadi kantun durung maderbé jero (paumahan), durung mrasidayang nglanturang masekolah utawi kuliah. Taler kantun akéh sané maderbé pakaryan kirang becik, sané upah utawi gajihnyané durung manut ring sané kaaptiang.
 Sajeroning niténin kahuripan parajanané mangda mangguhang kasukertan sané adil (kebahagiaan yang berkeadilan), banget kaptiang para calon tedung jagat (pemimpin) sané umandel, inggil, madué kawikanan, kawagedan, sané imbang ring moralitasnyané. Mangda madué moralitas becik, patut sareng sami kayun nagingin angga antuk dasar-dasar ajahan agama. Ring ajahan agama Hindu wénten silih sinunggil ajahan kepemimpinan sané kabaos Asta brata. Asta brata inggih punika akutus bacakan ajahan dharma sané patut kanggén pinaka gegamelan antuk anaké sané pacang ngambil pakaryan ngawawa jagat utawi ngamel jabatan-jabatan sané mabuat ring jagaté.
Makakutus ajahan asta brata punika wantah marupa tata parilaksana hayu antuk niru utawi nginutin sifat-sifat utama para déwatané, luiripun: (1) Surya brata, (2) Indra brata, (3) Yama brata, (4) Bayu brata, (5) Agni brata, (6) Candra brata, (7) Kuwéra brata, miwah (8) Baruna brata.
1)      Surya brata tegesipun, sang ngamel jagat patut madué karakter nginutin sifat-sifat Déwa Surya, inggih punika karakter cinta ilmu, wikan (pintar), waged (terampil), wagmi (ahli), miwah wicaksana (bijaksana), mawinan pacang sayaga ngicénin pangajah-uruk, piteket-piteket, pawarah-warah utawi (sinar penerangan) mantuk ring sang sané kapimpin.
2)      Indra brata tegesipun, para para guru wisésané kapatut prasida nulad karakter Déwa Indra. Karakter Déwa Indra sané ketah kabaos Déwa (kesuburan lan kemakmuran) mangda katinutin antuk sang sané ngawawa jabatan, ring soang-soang instansi/lembaga. Tegesnyané, sang maraga guru wisésa kaptiang mangda prasida ngulatiang parajanané ngamolihang kasukertan miwah kasubagian. Sang maraga pemimpin nénten dados ngutamayang kasukan angga, patut ngutamayang kasukan parajana lan panegara (mengutamakan kepentingan umum).
3)      Yama brata tegesipun, para manggalané kaptiang mangda prasida nginggilang sifat adil, nenten alap anéh (tidak tebang pilih) sakadi karakter sané kadruénang olih Ida Batara Yama. Hyang Yama sané madué pakaryan ngadilang para atman jadmané sané ngranjing ka sunialoka. Para guru wisésané patut makérti nguratiang pabuatan parajanané makasami antuk pikayunan samarata, nénten pisan wénten nginggilang utawi ngandapang parajana. Pateh antuka ngicénin uratian mangda makasami marasa madué tedung jagat sané yukti-yukti ngayomin rakyat.
4)      Candra brata tegesipun karakter budi pekerti sané luhur utawi adiluhung riantuk Hyang Candra kabaos Dewa Bulan madué sinar lemah lembut sané nyinahang karakter sadu gunawan, asih-kinasihan (penuh rasa kasih sayang). Puniki mapiteges sang maraga peminpin becik pisan yéning prasida nglarang gaya kepemimpinan démokratis, nénten nglaksanayang kepemimpinan otoriter/diktator.
5)      Agni brata, tegesipun karakter nginutin sifat Dewa api. Sang maraga pemimpin mangdané kasidhan nginutin sifar dewa api sané panes murub kadi geniné angabar-abar. Para manggala utawi pejabaté mangdané madué semangat sané becik, nénten dados loyo utawi ayem. Napi luir pakibeh jagaté mangda kasanggra tur katiténin antuk semangat utawi karakter memiliki daya juang yang tinggi.
6)      Bayu brata, tegesipun sumanggup nginutin sifat Déwa Bayu utawi Déwa Angin. Wirasanipun sang ngamel jagat utawi para manggala sayaga mesusupan ring saluir widang kahuripan, masusupan ring saluir lapisan parajanané gumanti sang sané kapimpin marasa dayuh ngamolihang pangayoman saking guru wisésa.
7)      Kuwéra brata, tegesipun wibuhing artabrana. Becik pisan yéning sang maraga guru wisésa mawiwit saking anaké sané kamulan madué artabrana, madué kasugihan mangda ri kalaning ngénterang jagat utawi lembaga nénten banget pamerih. Nénten madué pakayunan loba angkara pacang mupulang kasugihan mawinan setata jemet makértiyasa pinaka pelayan masyarakat sané ngutamayang yasa utawi pangabdian.
8)      Baruna brata, mateges prasida nginutin karakter kadi Dewa Laut. Sang sané prasida nulad karakter Dewa Laut madué pikayunan sané luihing utama, madué pangrasa kalintang jimbar, sané kabaos memiliki pandangan yang jauh ke depan. Madué pikayunan sané panjang, nginggilang kautaman yasakérti imbangang ring mamuatang kasukan jagat sané cendek saha nyungkanin (menyesatkan).
            Asapunika makudang-kudang tuntunan karakter sané prasida kaketus saking ajahan Asta Brata kepemimpinan Hindu. Mogi-mogi prasida karesepang saha kalaksanayang, utaminipun olih para guru wisésané mangda ring warsa anyar 2013 puniki kahuripan parajanané sayan sukerta, santi, miwah paripurna. Astungkara!

Popular Posts

Like us on Facebook

Flickr Images